Historia biblioteki

Rys historyczny biblioteki i czytelnictwa w Przystajni od czasów najdawniejszych do  2016 roku

Pierwszymi posiadaczami książki w Przystajni byli księża.

Już w XV wieku ukazały się zarządzenia biskupów, by plebani posiadali kilka własnych książek. Były również księgi urodzeń, ślubów i zgonów, które przechowywano w parafii od 1640 roku.

Pokaźnym księgozbiorem dysponował Walenty Kuroch – proboszcz w latach 1889 – 1890, poliglota i poeta. Znał staro-grecki, łacinę i niemiecki oraz historię starożytną.

Do ogółu mieszkańców wsi i gminy Przystajń książka dotarła dość późno, bo pod koniec XIX wieku. Wynikało to przede wszystkim z braku umiejętności czytania i pisania.

Z raportu proboszcza parafii Przystajń, Jana Dziechciarskiego, sporządzonego do dziekana częstochowskiego wynika, że budynek szkoły w Przystajni wybudowano w 1809 r. W rok później w Górkach i Klucznej. Dzieci uczono pisania i czytania oraz rachunków i prawd wiary. Podczas nauki korzystano z podręczników drukowanych m.in. w drukarni jasnogórskiej, które sprowadzał proboszcz i należało je nabyć na własność. Nieliczne egzemplarze książek posiadała również szkoła. Nie była to jednak biblioteka w dzisiejszym znaczeniu.

Z czasem do korzyści płynącej z nauki przekonywało się coraz więcej mieszkańców. Złożyło się na to kilka przyczyn. Jedna z nich była działalność księży, w szczególności księdza Leonarda Stawickiego, proboszcza w Przystajni w latach 1910-1919. Proboszcz Leonard Stawicki był twórcą i organizatorem Kółka Rolniczego, Kasy Zapomogowo-Pożyczkowej, Przystajńskiego Stowarzyszenia Spożywców i Straży Ogniowej.

Szczególną rolę w krzewieniu oświaty i czytelnictwa odegrało Kółko Rolnicze. W statucie tej organizacji zapisano: „Celem kółka jest moralne, kulturalne oraz materialne podniesienie ludności rolniczej i polepszenie wszystkich gałęzi miejscowego rolnictwa i przemysłu wiejskiego. Teren działalności kółka obejmuje: założenie czytelni, biblioteki, wycieczki itd.

Dla potrzeb spółdzielni wybudowano po 1912 roku „Sukiennice”. Mieścił się w nich sklep spółdzielczy i świetlica, w której odbywały się spotkania, zebrania i działała czytelnia, gdzie można było korzystać z czasopism prenumerowanych dla członków spółdzielni. Spółdzielnie i Straż Ogniowa prenumerowały prasę fachową i kompletowały książki potrzebne na co dzień, m.in. różnego rodzaju poradniki.

Po odzyskaniu niepodległości coraz więcej mieszkańców zdobywało umiejętność czytania i pisania. Przyczynił się do tego rozwój oświaty i szkolnictwa. W Przystajni otwarto 7-klasową szkołę podstawową. Przy szkole istniała biblioteka. Przed wybuchem wojny, w sierpniu 1939 r. posiadała ona 510 książek. Biblioteka szkolna istniała także przy szkole w Podłężu.

Rozwój czytelnictwa w Przystajni nie odbiegał od stanu w innych wsiach. W okresie międzywojennym nie była to wieś bez żadnych aspiracji kulturalnych. Świadczy o tym fakt, ze istniały 3 biblioteki, czytelnia spółdzielcza, teatralny zespół amatorski i orkiestra dęta.

Po zakończeniu II wojny światowej przystąpiono do szacowania strat poniesionych w czasie wojny. W maju 1945 r. Tomasz Marcińczak, wójt Gminy Przystajń, otrzymał pismo ze Starostwa Powiatowego w Częstochowie z żądaniem podania informacji o księgozbiorach na terenie gminy.

Nie wiadomo co się stało z tymi zbiorami. Mogły zostać zniszczone lub skonfiskowane przez komisję cenzury. W każdym razie nie trafiły one do biblioteki publicznej, która powstała w 1947 r. na mocy Dekretu o bibliotekach . Dekret wydała Krajowa Rada Narodowa w 1946 r.  Zgodnie z ustawą do zakładania i utrzymania bibliotek publicznych zobowiązano związki samorządowe. Wobec trudnej sytuacji finansowej po wojnie w roku 1947 gminy otrzymały kredyty na urządzanie bibliotek. Urzędnicy zakupili: szafy biblioteczne, emaliowane szyldy i książki – podstawowy komplet obejmował 500 tomów.

Nowo utworzona biblioteka nie posiadała własnego lokalu. Księgozbiór zgromadzono w kancelarii drewnianego budynku Urzędu Gminy.

Nie jest znana dokładna data rejestracji i otwarcia biblioteki. Musiało to nastąpić przed 17 czerwca 1947 r. ponieważ w tym dniu częstochowska księgarnia „Oświata”, wystawiła pierwszy rachunek zaadresowany na Bibliotekę Publiczną w Przystajni.

Bibliotekarką mianowano pracownicę Urzędu Gminy, panią Marię Matyja.

1 listopada 1947 r. rozpoczęto wpisy do księgi inwentarzowej. Na pierwszej pozycji w księdze znalazła się „Kanada pachnąca żywicą” Arkadego Fiedlera. Także dzieła Mickiewicza, Prusa, Orzeszkowej, Reymonta, Sienkiewicza i Żeromskiego.

Dorośli czytelnicy za korzystanie z biblioteki płacili miesięczną składkę w wys. 20 zł, a młodzież 10 zł. Biblioteka była czynna po 3 godz. dwa razy w tygodniu. Pierwszym zarejestrowanym czytelnikiem został wójt Gminy Przystajń Tomasz Marcińczak.

W 1948 r. oprócz Gminnej Biblioteki w Przystajni uruchomiono 2 punkty biblioteczne w Ługach-Radłach i Borze Zajacińskim. W 1949 r. istniało już 7 punktów bibliotecznych przy szkołach.

Książek i czytelników przybywało i w niewielkiej kancelarii o pow. 30 m2 stawało się ciasno. Konicznością stało się znalezienie nowego lokalu. W 1951 r. wynajęto 2 pomieszczenia w Rynku, w drewnianym budynku pani Zofii Skrzydeł. Obecnie znajduje się w tym miejscu sklep Lewiatan. Urządzeniem biblioteki w nowym miejscu zajęła się nowa bibliotekarka, Pani Eugenia Korzekwa (później Gryc). Biblioteka była teraz czynna 4 dni w tygodniu po siedem godzin. Pani Eugenia organizowała wieczory bajek i inne imprezy czytelnicze. Czasem przynosiła pożyczony rzutnik i wyświetlała bajki na ekranie. Dla wielu młodych mieszkańców wsi te wieczory były jedyną rozrywka, jaką mogła zapewnić gmina.

Te działania wpłynęły na zwiększenie liczny czytelników i wypożyczeń.

Powyżej: dane ze sprawozdań Biblioteki Publicznej w Przystajni

Politykę kulturalną państwa zdominowała ideologia. Wprowadzano zasady realizmu socjalistycznego. Dzieła literackie musiały obowiązkowo przedstawiać pozytywnego bohatera, walczącego z podłymi zdeprawowanym przeciwnikiem, szkodnikiem gospodarczym lub szpiegiem imperialistycznym. Bohaterem dla młodzieży miał być komsomolec Pawko, który zadenuncjował własnych rodziców. A sąd skazał ich na śmierć za przeciwstawianie idei tworzenia kołchozów. Książki wielu autorów zaczęto masowo wycofywać z bibliotek. Usunięto książki Zofii Kossak-Szczuckiej, związanej z ruchem katolickim. Wycofano „Dywizjon 303” Fiedlera ( o udziale polskich lotników w bitwie o Anglię), „Kamienie na szaniec” A. Kamińskiego. W zamian biblioteka otrzymała sztandarowe pozycje polskiego socrealizmu: np. „Numer 16 produkuje” Wilczka o uruchomieniu fabryki karmelków, „Hela będzie traktorzystką”, „Rodzinę Lebiodków” Gałaja lub „Ekipę pokoju” – opisującą walki polskich pilotów z amerykańskimi lotnikami zrzucającymi stonkę z samolotów nad terytorium byłego NRD. Nadsyłano również pozycje z literatury radzieckiej, w tym wszystkie działa Lenina i Stalina.

Na marginesie: dzieła Stalina wycofano dopiero w 1965 r. Były to książki starannie wydane, w płóciennych oprawach, na bardzo dobrym papierze. Kosztowały 4,50 zł podczas gdy wydany na kiepskim papierze „Pan Tadeusz” był droższy o kilkadziesiąt zł.

Księgozbiór biblioteki się powiększał , ale jakość treściowa oferowanych książek z roku na rok się pogarszała. Załamanie czytelnictwa nastąpiło w 1957 roku. O tym, co mają czytać mieszkańcy Przystajni decydowali instruktorzy Biblioteki Powiatowej w Kłobucku. To oni zamawiali i przesyłali książki do gmin.

Czytelnicy chcieli mieć dostęp do dobrej literatury. „Więcej książek dla wsi – pisał jeden z nich w książce życzeń i zażaleń”. „Biblioteka mimo że posiada prawie 6 tysięcy tomów – jest bardzo uboga w książki najbardziej poczytnych autorów”. Także warunki lokalowe w drewnianym budynku znacznie się pogorszyły. Panowała ciasnota. Gmina nie dysponowała jednak innym lokalem. Dopiero w 1964 roku odbyła się przeprowadzka. Wynajęto parter w budynku, gdzie obecnie mieści się Bank Spółdzielczy.

Nadal organizowano różne imprezy czytelnicze. Do nowego lokalu byli zapraszani również pisarze. W Przystajni gościł śląski literat Jan Broszkiewicz oraz Waldemar Kotowicz – autor książek batalistycznych, np. „Frontowe drogi”. Swój udział w spotkaniu z czytelnikami zapowiedział także Gustaw Morcinek, ale choroba nie pozwoliła na przyjazd do Przystajni. 

Praca biblioteki była wysoko oceniana, czego dowodem były listy gratulacyjne i nagrody pieniężne. O bibliotece w Przystajni tak pisano w Gazecie Kłobuckiej w 1965 r.: ”Działa w powiecie21 bibliotek gromadzkich, 40 punktów bibliotecznych, z których ponad 30 wykazuje dużą żywotność, m.in. w Miedźnie, Kłobucku, Popowie, Przystajni (Eugenia Korzekwa). Wspomniana gazeta w 1968 oceniła: ”Najwięcej czytelników posiadają biblioteki w Przystajni – 800, w Krzepicach – 811, w Truskolasach – 762, Popowie – 623.”

W naszej gminie dostrzeżono potrzebę wybudowania Domu Gromadzkiego, gdzie oprócz pomieszczeń administracyjnych siedzibę miała znaleźć także biblioteka. W 1970 roku biblioteka przeniosła się do budynku obecnego Urzędu Gminy, do pomieszczeń w piwnicy, gdzie obecnie znajduje się sala narad i archiwum gminne.

Z pracy odeszła pani Eugenia Korzekwa , a na jej miejsce przyjęto panią Aleksandrę Wydmuch (obecnie Kumor). Księgozbiór powiększał się . jednak nie wszystkim czytelnikom odpowiadał. W „Księdze życzeń i zażaleń” można było przeczytać: ”Będąc długoletnim czytelnikiem biblioteki, jestem obecnie zadowolony z jej działalności. Znajduje się dużo książek z rozmaitych dziedzin, choć nie jest to jeszcze idealne, bo brakuje dużo pozycji z dziedziny psychologii, filozofii, poezji (…). Moim gorącym życzeniem jest, aby zwiększyć dostawy książek z dziedzin w/w a biblioteka wyszła z suteren”.

Niebawem się to spełniło. W 1974 r. bibliotekę przeniesiono do nowego lokalu w nowo wybudowanej remizie Ochotniczej Straży Pożarnej. W tym też roku bibliotekarką została Pani Teresa Kolanek.

Powierzchnia użytkowa wynosiła 40 m2. Zbiory liczyły wówczas 6500 tomów. Zarejestrowano 731 czytelników, z czego 474 stanowiły dzieci i młodzież. Placówka posiadała radio, mapę, globus i rzutnik do przeźroczy.

Lata 70-te to kolejny okres nasilającej się propagandy. Biblioteki zobowiązywano do organizowania wystaw poświeconych różnym rocznicom i zjazdom partyjnym. Znów do bibliotek przysyłano literaturę społeczno-polityczną różnych autorów partyjnych. Kierowniczkę biblioteki zobowiązano również do składania cyklicznych sprawozdań z działalności biblioteki na posiedzeniach Gminnej Rady Narodowej i zebraniach Komitetu PZPR. Wykonywano coraz więcej dodatkowych zajęć, mających niewiele wspólnego z działalnością statutową.

Po włączeniu do gminy Przystajń miejscowości z gminy Panki i Bodzanowic Bibliotece w Przystajni podlegały placówki w Ługach, Pankach i Bodzanowicach. Przybyło pracy biurowej. W związku z tym zatrudniono nową pracownicę, panią Albinę Kluba.

Czytelnictwo w bibliotece w Przystajni przedstawiało się w tym okresie następująco:

Ilość tomów, czytelników, wypożyczeń w latach 1979-1989. Dane ze sprawozdań Biblioteki Publicznej w Przystajni.

W 1985 roku odeszła a pracy Pani Albina Kluba, a na jej miejsce przyjęto Panią Magdę Polak.

W 1988 biblioteka musiała znowu się przeprowadzić. Po katastrofie budowlanej w przedszkolu przeniesiono część przedszkola do pomieszczeń biblioteki w remizie a bibliotekę usytuowano w szkole podstawowej. Otrzymane pomieszczenia były za ciasne i części księgozbioru w ogóle nie rozpakowano. Książki leżały w paczkach. W efekcie czytelnictwo zmalało.

Ilość tomów, czytelników, wypożyczeń w latach 1990-1994. Dane ze sprawozdań Biblioteki Publicznej w Przystajni.

W 1993 roku na stanowisko kierowniczki biblioteki mianowano panię Jadwigę Spalik, a po jej odejściu z pracy nową kierowniczką od 1994 roku została Pani Magda Polak.

W 1995 roku nastąpiła przeprowadzka na stare miejsce do remizy. Prace organizacyjno-porządkowe trwały kilka tygodni. W tym czasie nie prowadzono wypożyczeń. Spowodowało to wszystko spadek czytelnictwa w latach 1994-1995. Ale już w następnych latach liczba wypożyczeń rosła.

Ilość tomów, czytelników, wypożyczeń w latach 1995-1997. Dane ze sprawozdań Biblioteki Publicznej w Przystajni.

Zmieniły się warunki funkcjonowania biblioteki. Kierowniczka sama decydowała, jakie książki mają być dostarczane do biblioteki. Pani Magda Polak ustalając listy książek brała pod uwagę preferencje czytelników.

W 1996 nowym pracownikiem biblioteki została Pani Urszula Kochańska.

Od 1 stycznia 2004 Gminna Biblioteka Publiczna w Przystajni działa jako samodzielna jednostka organizacyjna na mocy Uchwały Rady Gminy z dn. 27.10.2003 r. oraz Statutu. Od 2004 w wyniku rozwiązania konkursu stanowiska dyrektora objęła Pani Agnieszka Tomzińska. Przeprowadzono skontrum księgozbioru, zreklasyfikowano księgozbiór, wymieniono okładki oraz karty wszystkich książek. Biblioteka była czynna 30 godz. w tygodniu i jedną sobotę w miesiącu.

Przybywało pracy administracyjnej oraz prac wewnątrzbibliotecznych. Stale powiększano księgozbiór. W związku z powyższym w 2005 roku zatrudniono Panią Magdalenę Marczak (później Damiak), która wcześniej odbyła staż w Gminnej Bibliotece Publicznej w Przystajni. W latach 2004-2006 przeprowadzono modernizację bazy materialnej biblioteki.

W 2006 uruchomiono czytelnię internetową IKONKA. W wyniku udziału w programie ministerialnym biblioteka otrzymała 3 komputery o wartości 10 tys. zł.

W 2008 pani Tomzińska odeszła z pracy. Na jej miejsce w wyniku konkursu została zatrudniona Renata Małyska-Pilśniak.

Działalność biblioteki za lata 2008 - 2016 r.  przedstawia się następująco:

                Jak wynika z danych statystycznych następuje wzrost czytelnictwa widoczny zarówno w liczbie zarejestrowanych czytelników, jak i w liczbie wypożyczonych i udostępnionych zbiorów bibliotecznych.

Systematycznie postępuje rozbudowa zbiorów. Przeprowadzono odnowienie księgozbioru w wyniku intensywnej selekcji oraz dużych zakupów książkowych. Rocznie przybywa ok. 1 tys. nowych książek. Największą liczbę gromadzonych zbiorów stanowi literatura piękna dla dorosłych. Uzupełniany jest księgozbiór dot. literatury popularnonaukowej i edukacyjnej. Od 2012 r. rozpoczęliśmy gromadzenie audiobooków. Biblioteka gromadzi i archiwizuje książki o regionie, artykuły prasowe i materiały fotograficzne dotyczące gminy.

Wychodząc naprzeciw oczekiwaniom czytelników GBP w Przystajni sukcesywnie wprowadza zbiory biblioteczne do katalogu elektronicznego Libra. Katalog elektroniczny obejmuje ponad 8000 woluminów.

REMONTY

W latach 2009 – 2016 przeprowadzono gruntowne remonty wszystkich pomieszczeń bibliotecznych. Po kolei wyremontowano magazyn z literaturą piękną, wypożyczalnię i czytelnię.  Wszędzie zerwano ponad 30-letnie płytki PCV, wykładziny dywanowe oraz boazerię. Wykonano nowe tynki i wylewki betonowe. Położono płytki lub panele podłogowe i wykonano malowanie. Założono wentylację. Po remontach cały księgozbiór biblioteki wymagał gruntowego odkurzania i czyszczenia, co pracownicy wykonywali  własnoręcznie.

W miarę możliwości finansowych dokonuje się także wymiany mebli bibliotecznych w celu unowocześnienia wyglądu biblioteki i poprawy funkcjonalności, choć tu jest jeszcze sporo do zrobienia.

STRONA WWW

Biblioteka prowadzi od 2009 roku własną stronę internetową pod adresem www.biblioteka-przystajn.pl, na której można znaleźć m.in. informacje o zakupionych nowościach, działalności Dyskusyjnego Klubu Książki i in. projektach. Strona Biblioteki dzięki udziałowi w Programie Rozwoju Bibliotek zyskała nową szatę graficzną. Na ten moment (2016 r.) zanotowano ponad 20 tys. wejść na stronę od czasu jej założenia jesienią 2009 roku.

PROMOCJA CZYTELNICTWA

Biblioteka podejmuje liczne formy promocji czytelnictwa i rozbudzania zainteresowań czytelniczych. Organizuje liczne spotkania autorskie (np. z Barbarą Kosmowską, Edwardem Lutczynem, Małgorzatą Kalicińską, Hanną Kowalewską, Agnieszką Lingas-Łoniewską). Biblioteka uczestniczy w ogólnopolskich akcjach takich jak:  Cała Polska Czyta Dzieciom, Noc Bibliotek, Ogólnopolski Tydzień Bibliotek, Światowy Dzień Książki i Praw Autorskich itp.

Dodatkowo Biblioteka włącza się w organizację corocznego Konkursu Filmowego im. prof. Henryka Kluby oraz Konkursu Fotograficznego pn. „Ludzie, miejsca, zdarzenia”.

W placówce prowadzone są warsztaty, np.  rękodzielnicze, karykatury, lalkarskie, z okazji świąt czy wakacji. Bibliotekarze prowadzają lekcje biblioteczne dla dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym.

Od 2010 roku działa w naszej bibliotece Dyskusyjny Klub Książki dla dorosłych.
W każdym roku odbywają się spotkania tego Klubu Książki, na których dyskutujemy o wybranych pozycjach, udostępnionych bibliotece dzięki udziałowi w tym ogólnopolskim projekcie Instytutu Książki.

PROGRAMY

Biblioteka wzięła udział w ogólnopolskim Programie Rozwoju Bibliotek, zdobyła grant w wys. 5 tys. zł w programie „Aktywna biblioteka”. Co roku bierzemy udział w Narodowym Programie Rozwoju Czytelnictwa , dzięki czemu otrzymujemy dotacje na zakup nowości wydawniczych.  Skorzystaliśmy także ze środków organizacji pozarządowych. Z dotacji otrzymanej od  Fundacji Rozwoju Dzieci im. J. A. Komeńskiego utworzono „Biblioteczkę dla najmłodszych” wyposażoną w zestawy edukacyjne.

W 2015 rok biblioteka awansowała na 4. miejsce wg agregatowego indeksu aktywności bibliotek publicznych woj. śląskiego, obliczanego przez Bibliotekę Śląską. Warto zauważyć, że za 2013 r. było to miejsce 7, a za 2008  ostatnie w powiecie – 9. miejsce.

Pod względem liczby czytelników przypadających na etat przeliczeniowy biblioteka
w Przystajni zajmuje 1. miejsce w powiecie ( wg danych za 2016 r.).

Największą naszą bolączką jest za ciasny na nasze potrzeby lokal. Każdego roku przybywa ok. 1 tys. książek i jest ogromny problem z ich rozmieszczeniem.

                                                                               opracowała dyrektor Renata Małyska-Pilśniak

Bibliografia:

1. M. Kluba, 50 lat biblioteki w Przystajni, Przystajń 1998

2. Sprawozdania z działalności Gminnej Biblioteki Publicznej w Przystajni

3. Tabele statystyczne do sprawozdania z działalności Biblioteki Śląskiej i bibliotek publicznych województwa śląskiego

4. Kronika biblioteki